Ritskoðun og rasismi tvö

Það var nóg að gera hjá lesendum þessarar síðu í nótt. Tvennt stendur uppúr. Í fyrsta lagi var staðfestur grunur minn um að helstu andstæðingar negrastrákanna væru illa gefið þý í samtökum hinna blæðandi hjarta, lið sem er litblint á róf raka og gildismats. Hinsvegar kom Eyvindur Karlsson með athugasemd sem kallar fram það efni sem síðasta færsla mín hlýtur að krefjast svara við. Ég hafði hugsað mér að bæta því við í gær en hætti lengdarinnar vegna og vegna þess að það gæti truflað ringlaðri lesendur mína sem rista frekar grunnt þegar þeir leggja á ála hugsunarinnar.

Nema hvað. Einhver þokuheili ruddist fram og taldi nú hreinlega að ég væri að rugla þegar ég segði að Muggur og co hefðu ljáð negrastrákunum íslenskt, sveitarlegt yfirbragð. Þvert á móti væri um að ræða bersýnilegt innlegg í alþjóðarasisma og þyrfti ekki annað en að skoða hollenska bók um sama efni til að sjá að íslenska og niðurlenska bókin væru „nákvæmlega eins“. Þá kom einhver langhundur um að ég væri í fararbroddi einhverrar klíku og á hæla mér kæmu Egill Helgason og æi, hún þarna með hundsfésið, Kolbrún (sem raunar kom vel fyrir í síðustu Kilju sem var stórskemmtilegur þáttur, ekki síst þegar Egill runkaði egói ÁBS svo eftirminnilega að sá síðarnefndi gat ekki annað en roðnað og brosað hringinn – en það er önnur ella). Grautarheilinn klykkti svo út með að ég ætti ekki að vera að nefna Þórberg á nafn því hann hafi verið á móti rasisma og ég hefði áreiðanlega fordæmt hann og skoðanir hans ef við hefðum andað að okkur sama Reykjavíkurloftinu.

Tökum þetta í öfugri röð.

Já, ég hefði haft ýmislegt út á Þórberg að setja. Þó fyrst og fremst kinnroðalausa pólitíska innrætingu hans gagnvart börnum (að kenna Lillu Heggu að elska Stalín fimm ára gamalli er í hæsta máta siðlaust og snertir punkt Eyvindar sem ég sný mér að á eftir), en ég hefði vafalaust haft næga greind þá, eins og nú til að sjá að maðurinn var snillingur og vel þess virði að lesa þótt skoðanir hans í mörgum málum væru rangar og sumar hreint og beint heimskulegar. Og kannski ástæða til að lesa hann ekki síður vegna þessara lélegu skoðana. Nafnlausi moðhausinn gefur í skyn að það felist í því hræsni eða mótsögn að fárast yfir því að maður sé dæmdur fyrir skoðanir sínar sé maður ekki skoðanabróðir hans að öllu leyti. Hálfvitaskapur.

Það að ég kalli ritskoðunaræðið sem negradeilan er til marks um vinstrisinnaða byggir á augljósum samfélagslegum sannindum. Það eru ekki lengur borgaralegir hægrimenn í skátabúningum sem taka sér stöðu sem samviska heimsins. Það er vinstraliðið. Liðið sem þykist vera að lagfæra samfélag okkar og skafa af því óværu sem fyrst og fremst opinberast í „röngum skoðunum“. Það þarf ekkert að rökræða um þetta. Það neyðarlega er að sama fólkið, sumt af því a.m.k. hefur hingaðtil varið málfrelsið og gert útáþað að sjokkera, stuða og traðka á almennu velsæmi. Það er vegna ofureðlis negranærgætni sem málfrelsinu var óvart kastað fyrir róða og nú vita sumir ekki hvernig á að endurheimta það án þess að tapa andlitinu.

Hollenska negrabókin er mér vel kunn, ég var búin að skoða hana og þá þýsku raunar líka. Og þótt sú Hollenska sé yngri en sú íslenska þá er ofur augljós og einföld ástæða fyrir því hve líkar þær eru. Það geta allir séð með smá gúglun. Hitt er annað mál að báðar þessar bækur bera þess skýrt merki að vera ekki frá upprunalandi útgáfunnar. Reynsla Ameríkana af negrum var allt önnur en Íslendinga. Og þegar bókin kom út á íslensku var hún ekki að endurspegla rasistaskoðanir höfundanna eða þjóðarinnar á negrum. Þvert á móti er íslenska útgáfan full af heimfæringum á íslenska samfélagið, bæði í myndum og máli. Svo mjög að þegar hún kemur út gæti textinn allteins verið við einhvern sjómannavals.

Það er ekkert við örlög negrana sem endurspeglar fordóma Íslendinga gagnvart negrum. Hefði það verið hugmyndin hefði einn étið illa soðinn trúboða og fengið í magann, annar hefði séð sjálfan sig í spegli og misst vitið af hræðslu, þriðji hefði sett bein í nefið á sér og fengið sýkingu, fjórði hefði verið laminn af Tarzan, fimmti hefði óvart þurrkað og smækkað hausinn á sjálfum sér o.s.frv.

Íslendingar höfðu fullt af rasískum hugmyndum um negra á þeim tíma sem bókin kom út. Og þær hugmyndir voru alltaðrar en hugmyndir um ameríska leysingjasyni. Bókin er um þá og því um borgaralega negra. Í stað þess að heimfæra textann upp á hugmyndir þjóðarinnar um negra og gera hana framandi og hræðilega kusu höfundar að nota íslenskan veruleika. Og bókin úir og grúir af slíkum dæmum og allsstaðar þar sem íslenska og hollenska útgáfan eru ósamstíga er það vegna þess að sú íslenska er íslenskari.

Eyvindur kom með punkt gegn algjöru ritskoðunarleysi. Að vísu fyrirsjáanlegan punkt og einfaldan en málefnalegan engu að síður. Miðað við það sem ég sagði, væri ég þá til í að börn hefðu aðgang að myndum eins og Hostel?

Svarið er auðvitað nei. Og ég get haldið því fram hræsnislaust. Aftur er lykilorðið velsæmi.

Velsæmi er ekki það sama og almannahagur þótt það fyrrnefnda geti verið hluti af því síðarnefnda. Og ég hef þegar sagt að setja þurfi tjáningunni mörk með vísan til almannahags. Þannig geta morð og barnamisnotkun aldrei verið réttlætanlegur listrænn tilgangur. Það kemur velsæmi ekkert við. Velsæmi er spurning um smekk. Það hvort nauðga megi börnum og selja aðgang er ekki spurning um smekk. Það hvort sýna megi börnum klámmyndir eða hrollvekjur er ekki heldur spurning um smekk.

Segjum sem svo að lögregla bannaði fund nasista á efstu hæð byggingar sem væri svoleiðis í móðu vegna asbestryks. Slíkt bann hefði ekkert að gera með fundafrelsi. Og þegar við bönnum aðgengi barna að klámi kemur það engu tjáningarfrelsi við. Það er bannað því það telst með góðu móti börnum afar skaðlegt. Á sama hátt mætti banna listamanni að stunda þann gjörning að stökkva öskrandi út úr fataskápum hjartveikra ellilífeyrisþega. Slíkt bann kemur tjáningarfrelsi ekki við enda snýst deilan um réttmæti þess ekki um það hvað tjáningarfrelsi leyfi heldur eingöngu um skaðann sem af því getur hlotist.

Negrastrákadeilan snýst eingöngu um velsæmi. Það heldur því enginn fram að bókin sé sjálfkrafa skaðleg. Því er aðeins haldið fram að hún sé óviðeigandi, smekklaus og særandi. Hún veldur engum augljósum skaða.

Sagan er full af dæmum þar sem velsæmið tekst á við tjáningarfrelsið. Og rökin eru alltaf þau sömu, það breytast aðeins hlutirnir sem á að ritskoða, fela, merkja eða banna.

Alveg óvart erum við að verða að amerískum aumingjum.



Mæli með að fólk horfi á nákvæmlega sömu deilu í örlítið öðrum búningi, þar sem Frank Zappa stóð í eldlínunni gegn fólki sem fullyrti að eitís-tónlist væri skaðleg börnum og hana ætti að sérmerkja svo foreldrum reyndist auðveldara að vernda börn sín fyrir henni.