Betur sjá augu en ...

Það er tilþessaðgera erfitt að eyðileggja mannssál. Þó er miklu erfiðara að fága til slíka sál þannig að hún sé til fyrirmyndar og nái mögulegum hæðum. Það útskýrir hversvegna svo mikið er til af vesælu fólki. Heimurinn er fullur af ómerkilegum sálum sem aldrei munu verða neitt eða geta nokkurn skapaðan hlut. Og þar sem heimurinn er bókstaflega fullur af slíku fólki þá er ástand þroskahömlunar talið ásættanlegt og viðvarandi – allt að því eðlilegt.

Við erum hætt að horfa til stjarnanna í andlegum efnum. Ástæðan er sú að okkur er engin fróun í því að dást að mannkostum sem eru utan seilingar okkar. Við dáumst því aðeins að eiginleikum sem við getum stælt, ef ekki allsgáð þá ofurlítið ölvuð. Við dáumst að útliti, sönghæfileikum, áræðni og jafnvel dauðastríði vegna þess, og aðeins vegna þess, að það er lítill vandi að trúa því að ef maður aðeins vildi gæti maður sjálfur staðið í sviðsljósi aðdáunarinnar.

Ástandið er sumpart að versna. Þótt of markir kokkar spilli kássunni fólust viss varnaðaráhrif í stórum fjölskyldum og knýttum samfélögum. Forheimskun samfélagsins nú byggir á nokkrum stoðum.

Stúlkur, sem eru andlegir eftirbátar, dragast ómótstæðilega að þrennu, kaloríum, ölvun og kynlífi. Þetta hanastél tryggir að daglega fæðist barn, sem aldrei hefði orðið til nema vegna þess að ofurölvuð móðirin gat ekki haldið hnjánum saman í návist einhvers illa gefins mannapans (hvort sem barnið kom undir í fyrsta skiptið eða ekki). Kannski á barnið pabba til að alast upp með, kannski ekki. Það skiptir ekki máli því foreldrarnir eru flón. Langlíklegast er að samfélagið ætlist til þess að stúlkan sparki föðurræflinum þegar ljóst er að hann er jafnvel aumari og einfrymingslegri en hún. Það er álitið kvenfrelsi að konur geti alið upp börnin einar. Raunin er auðvitað sú að engar konur eru ófrjálsari en einstæðar mæður í vestrænum samfélögum. Ekki einu sinni kuflkvendin í arabaheiminum. Það þarf yfirburðamanneskju til að ala upp barn ein og raunin er nú bara sú að flestar yfirburðamanneskjur eru í senn nógu aðlaðandi til að draga að sér maka og nógu skynsamar til að velja makann vel. Einstæðir foreldrar eru enda yfirleitt skánin ofan á botnfallinu (botnfallið er hitt foreldrið).

Að vinna fyrir framfærslu barns og sinna því sem skyldi er ekki á færi nema allra bestu einstæðra foreldra. En af því að erfitt er að eyðileggja börn sjá margir ekki áhrifin. Áhrifin eru auðvitað þau að börn yfirgnæfandi meirihluta einstæðra foreldra standa öðrum börnum að baki. Smám saman geta þau vissulega þroskast og eflst af mótlætinu en það eru brestir í grunninum sem aldrei verða bættir til fulls. Og oft eru brestirnir sýnilegir.

Amfetamínnotkun barna á Íslandi á sér hvergi hliðstæðu nema í fátækrahverfum BNA. Ástæðan er sú að foreldrar þessara tveggja hópa barna eru afar svipað fólk og börnin fá keimlíkt uppeldi (eða skort á uppeldi). Sérhæfing hefur leitt til þess að til að fá vinnu þurfa mæðurnar að flytja í einhver hverfi þar sem auðvelt er að fá vinnu við að pússa gangverk samfélagsins. Þær flytja því úr félagslegum veruleika stórfjölskyldunnar þar sem þær hafa miklum mun minna félagslegt hlutverk. Auk þess sem stórfjölskyldan hverfur gjarnan í annarri eða þriðju kynslóð einstæðra foreldra.

Það sorglegasta í þessu öllu er að það væri auðvelt að koma þessum börnum til manns ef einhver gerði það sem kann til verka og er ekki útspýttur af þrælkunarvinnu, þunglyndi og kvíða. En það gerir það enginn því samfélagið ætlast til þess að konurnar geti þetta einar, hikar ekki við að hylja einkennin með lyfjum og læknisleikjum og konurnar eru í mörgum tilfellum of vitgrannar til að finna ráð og fara eftir þeim. Á meðan súrna börnin í körfum sínum og mynda nýja kynslóð hálfgerðra aumingja sem aldrei geta átt sér glæstari framtíð en þá að skara framúr vegna náttúrulegra gáfna en vera um leið með sundurtætta sál því sífellt hrynur úr illa steyptum grunninum.